«ՄԵՐ ԱԶԳԱՅԻՆ ԴԵՄՈԿՐԱՏԻԱՆ ՉԻ ԱՃԵԼ, ՏՁև Է, ԲԴԵՇԽ ՖԵՈԴԱԼԻՑ ԱՅՍՕՐ ՀԱՎԱԿՆՈՒՄ Է ԴԱՌՆԱԼՈՒ ՀԻՊԵՐՍԵՔՍՈՒԱԼ, ԲԻՍԵՔՍՈՒԱԼ, ԼԻԲԵՐԱԼ, ԳԼՈԲԱԼ »

և ոչ միայն մշակույթի մասին
«Իրատես de facto»-ի հյուրը Երևանի կինոյի և թատրոնի պետական ինստիտուտի ռեկտոր, «Գոյ» բեմարվեստի ազգային փորձարարական կենտրոնի ղեկավար ԱՐՄԵՆ ՄԱԶՄԱՆՅԱՆՆ է:

«ԱՐՎԵՍՏՈՒՄ ԹՈՒՅԼԱՏՐԵԼԻ Է ԱՄԵՆ ԻՆՉ, ԵԹԵ ՀԱՄՈԶԻՉ Է, ԵԹԵ ՁԵՎԻ ՈՒ ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ԼՈՊՊԱԶՈՒԹՅՈՒՆ ՉԷ»
-Մամուլի ասուլիսներից մեկի ժամանակ հայտարարեցիք, որ «հայրենիք» և «բանակ» հասկացությունները Ձեզ համար բացարձակ արժեքներ են: Քիչ չեն այդ արժեքների ոչ ճիշտ արժևորման դեպքերը մեզանում: Արժեքների՞ մեջ է խնդիրը, թե՞ մեր հասարակության որակական հատկանիշների:
-Հասարակությունն է տգետ (թող ների ինձ հասարակությունը): Նժդեհի անվիճելի կարծիքը կա այն մասին, թե «հիվանդ է այն ազգը, որն անընդհատ փնովում է ինքն իրեն»: Մենք հիմա հոգեկան խանգարվածության եզրագծին ենք հասել` ինքնաբզկտման, ինքնաոչնչացման աստիճանի: Ըստ իս` սա մեր պատմական գենի խախտման հետևանք է: Ապրում ենք ղաստի, իրար ինադու: Ես չեմ կարծում, որ հայրենիքն ու բանակը բացարձակ արժեքներ համարելով, շատ օրիգինալ մի բան եմ ասում: Տիգրան Մեծից, լորդ Բայրոնից սկսած` այդպես են մտածել: Դա ի՞նչ քննելու բան է:
-«Ես եմ» ֆիլմը հենց ինքներդ որակել եք «հնդկական կինո»: Հայ բանակայինի ու գեղջկուհու ռոմանտիկ սիրո պատմությունը դարձնելով բանակի, պատերազմի մասին պատմող ֆիլմի առանցք` ցանկացել եք ընդգծել, որ, բոլոր դեպքերում, ամենագլխավորն ու հետաքրքիրը մարդկային զգացմունքներն ու հոգեվիճա՞կն են:
-Արվեստում թույլատրելի է ամեն ինչ, եթե համոզիչ է, եթե ձևի ու բովանդակության մեջ լոպպազություն, ցուցադրականություն, ֆորմալիզմ չէ, եթե կոնյունկտուրա չէ, եթե, ասենք, ինչ-որ բան չես բեմադրում այն նպատակով, որ դրա դիմաց քեզ կոչում տան: Արվեստը ներքին ազնվության ու անկեղծության տարածք է: Պետք է գիտակցես, թե ինչ ես անում, ինչու ես անում, ինչպես ես անում և երբ ես անում: Սրանք են կարևոր հարցադրումներն արվեստում: Երբ ասում եմ «հնդկական կինո», դրանում ոչ մի զավեշտալի բան, ոչ մի չակերտավորված իմաստ չեմ դնում: Հնդկական կինոն գեղագիտական կուլտուրա է, բոլիվուդյան պոզիտիվ արվեստի դրսևորում, կինոէպիկայի դպրոց, որտեղ միշտ առկա է դրական հերոսի, բարու հաղթանակը: Դարերով այն արտահայտվել է տարբեր արվեստների մեջ` տարբեր կերպերով: Ընդհանրապես, արվեստի կոչումը Դոստոևսկու հայտնի խոսքը հաստատելու, կրկին ու կրկին կայացնելու մեջ է. «Գեղեցիկը կփրկի աշխարհը»: Արվեստի սոցիալական-քաղաքական իմաստն է այդպիսին մարդկության կյանքում: Սրանք բառարանային ճշմարտություններ են, որ ստիպված ենք վեր հանել, վերախմբագրել: Մեր ազգը, վերջին տասը դարերի ընթացքում առաջին անգամ, արյուն տալով, ոչ թե հող է կորցրել, այլ հող է պահել, անկախություն է հռչակել` իրականացնելով իր պապերի դարավոր երազը: Այս պարագայում 20 տարվա ընթացքում չունենալ ազգային տեսլական, ազգային երազ, ազգային հերոս արվեստում, բնական չէ: Դա կլինի Սասունցի Դավի՞թը, Մեծ Մհե՞րը, Գարեգին Նժդե՞հը, թե՞ էսօրվա մեր նահատակ տղերքից Սիմոնը, որ կիրակի օրերին Խոր վիրապ եկեղեցում Պատարագ էր երգում, իսկ մյուս օրերին թաքուն գնում էր սարերն ու զենքով պաշտպանում իր հողը, կարևոր չէ: Կարևորն այն է, որ այդպիսիք դառնան մեր ազգի հերոսները, ոչ թե «Ջիպով», «Համերով», երեք ծալ ճարպակալած վզով, ոսկու ձուլակտորները վրան շարած բուլդոգները: Հիվանդ ազգ ենք: Սա հիվանդության նշան է: Ի՞նչն ենք արժևորում, ո՞ւմ ենք հերոսացնում: Այս ամենի հետ հաշվի նստելով է, որ ես կատարել եմ պետական պատվեր` պետականորեն մոտենալով այդ պատվերին: Եվ շատ կցանկանամ, որ գեղեցիկ ֆիլմեր ստեղծվեն հայրենիքի, զինվորի, սահմանի, երկկողմանի ճանապարհի մասին: Սա հնարած ֆիլմ չէ, սա մեր կյանքն է: Այստեղ արծարծված խնդիրները, թեկուզ հումորով, թեկուզ արցունքով, համազգային են: «Սահմանից էս կողմ ես թշնամի չունեմ»,- սա պատահական միտք չէ: Կան խնդիրներ, որոնք մեր ազգի համար օրհասական են, մարտահրավերներ են:

«ՄԵՆՔ ՈՒՆԵՆՔ ՌԱԶՄԱԿԱՆ ՀԱՂԹԱՆԱԿ, ԲԱՅՑ ՉՈՒՆԵՆՔ ԴՐԱ ԴԻՎԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒՄԸ»
-«Սահմանից էս կողմ ես թշնամի չունեմ»-ը բացառություններ չի՞ ենթադրում: Հոկտեմբերի 27-ի, Մարտի 1-ի, ընտրակեղծիքների ու այլ ազգադավությունների հեղինակնե՞րն էլ թշնամի չեն:
-Նայած թե ինչ հարթության մեջ ենք նայում խնդրին: Երբ ասում ենք «սահմանից էս կողմ», նկատի ունենք այն հրամայական տեսլականը, որ մենք մեկ ազգ, մեկ պետություն ենք, որը նոր-նոր հռչակել է անկախություն, որը շրջապատված է թշնամիներով, որն առայսօր դեռ պատերազմի մեջ է` դեֆակտո:
-Դուք կանխեցիք իմ հաջորդ հարցը: Ձեր ֆիլմում մի տեսարան կա, որտեղ, զորացրվող զինվորի մոր մահվան լուրն առնելով, հրամանատարը պատվիրում է զորամասից դուրս գալուց հետո միայն հայտնել որդուն այդ մասին, որպեսզի նա ուրախ դուրս գա: «Մարդ մեկ անգամ է զորացրվում»,- հիմնավորում է նա իր պահանջը: Փաստորեն, իրականում մենք այլ ճակատագիր ունենք, մեկ անգամ չէ, որ մեզ տրված է զորակոչվելու ու զորացրվելու հատուկ «բախտը»:
-Դեյուրե մեր պատերազմը դեռ ավարտված չէ: Մենք ունենք ռազմական հաղթանակ, բայց չունենք դրա դիվանագիտական հաստատումը: Ստատուս քվո ունենք` ի պատիվ մեր 20 տարվա արտաքին դիվանագիտության: Ով ինչ ուզում է, թող ասի, բայց անձամբ ինձ` 20 տարի առաջ այս ամենին որպես շարքային մասնակցած մարդուս, այս վիճակը բավարարում է: Բայց պիտի հասկանանք, որ հենց էս պահին մենք պատերազմող ազգ ենք` մուսուլմաններով շրջապատված: ՈՒ այս համատեքստում հրամայական է եղբայրություն քարոզելը, «ուս ուսի տված»-ը ոչ թե երգելը, այլ այդ կերպ ապրելը, գոյելը: Որովհետև էն տղերքը սահմանի վրա չէին նայում` ես դաշնա՞կ եմ, ղարաբաղկոմիտեակա՞ն եմ, թե՞ «Միացյալ ուժերի» շտաբի «Մազն» եմ: Հոկտեմբերի 27-ն էլ մերն է, էլի մենք ենք մեր արյունը հեղել, մենք ենք խախտել արդարության չափը մեր ներսում, մենք ենք ինչ-որ տեղ լռել ու արդյունքում ունեցել «27»: Էս ամենը պատճառահետևանքային կապ է: Անարդարությունն էլ է մեր մեջ: Գուցե ես արդեն տարիքս առել-մեծացել եմ, ընդհանրապես, էքստրեմիստի, անհանգիստ մարդու բնութագիր ունեմ, երբեմն սիրում էին «սկանդալիստ» բառը ինձ կպցնել: Բայց երբ կողքից եմ նայում պատմական պրոցեսներին, մտածում եմ` իսկ ի՞նչ էինք ուզում: Հազար տարի առաջ վաղ ֆեոդալիզմի հասարակական-քաղաքական էվոլյուցիայի մեջ դադար առած մի ազգ, պատմական բնականոն ընթացքներից դուրս մնացած մի ազգ հանկարծ հռչակում է անկախություն ու, առանց բավարար փորձի, գիտելիքների հասնում մինչև բանակաշինություն: Բա ի՞նչ պիտի լիներ: Եվ եթե այսօր բանակում երեխա է մահանում, ի՛մ երեխան է, նրա մայրն ի՛մ քույրն է: Այդ հարցը քննելի չէ: Բոլորի՛ս ցավն է: Մեղավորը պիտի պատժվի: Բայց արդյո՞ք դա պիտի դառնա էն նյութը, որ ատելություն սերմանի դեպի ուսադիրը, զինվորը, ազգային բանակը: Հաստատ` ո՛չ: Տասը դար որպես ստրուկ ապրած ժողովուրդը վերջապես անկախացել է` չունենալով բանակաշինության, հասարակաշինության մշակված կուլտուրա: Մեր ազգային դեմոկրատիան չի աճել, տձև է, բդեշխ ֆեոդալից այսօր հավակնում է դառնալու հիպերսեքսուալ, բիսեքսուալ, լիբերալ, գլոբալ… էն ամենը, ինչ էսօր թելադրում է մեզ աշխարհը: Ինչ բառ դրսից գցում են մեր գլխին, մենք ասում ենք` այո՛: Եվ սա բերում է ոչ թե ազատականության, այլ սանձարձակության: Մի բան է չոբանի կատաղած, չպարապած շանը գցես հոտի մեջ, մեկ այլ բան` կրթված-պարապածին: Հիմա մենք էդ չկրթված, կատաղած շունն ենք, եկեք խոստովանենք: Ազատությունը մեր հագով չէ, երևանյան բարբառով` «մեր վրով չի»: Եվ ես, որպես մարդ, որպես հայ, որպես ազգային կրթական հաստատության ռեկտոր` ազգային պահպանողական ազատականության կողմնակիցն եմ: Ես կողմ են այն ազատականությանը, որը հարիր է մեր ազգային նկարագրին, մեր գիտակցությանը, մեր մենթալիտետին, մեր բարոյականությանը, մեր էս պահին: Կարմիր խնձորը, սավանը, տրնդեզը, խարույկը, քրդականի հետ նաև մոմն ու խաչը խառնվել են իրար, խեղաթյուրվել: Ազատությունն էլ զենք է դարձել` հարևանի գլուխը ջարդելու կամ «Համերը» վրան քշելու համար:

«ԲՈԼՈՆՅԱՆ ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՆ ՄԵՐ ԱՆԳՐԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՈՒՄ Է ԳՈՐԾԵԼ Ի ՎՆԱՍ ՄԵԶ»
-Ձեր նշած օտար ու անհասկանալի նորամուծություններն իրենց ողջ ծանրությամբ եկել-թափվել են կրթական համակարգի գլխին: Արվեստագետ կրթող, ստեղծագործ անհատ պատրաստող բուհն ինչպե՞ս պիտի տեղավորվի բոլոնյան կաղապարների, ստեղծագործական ազատ երևակայությունը զսպաշապիկի մեջ առնող կանոնակարգերի մեջ:
-Առաջ ես ազատ մտնում-դուրս էի գալիս լսարան, անցկացնում իմ դասը: Հիմա, երբ ի պաշտոնե ստիպված եմ էդ թղթերն ավելի ուշադիր նայել, նկատում եմ, որ Բոլոնյան կոնվենցիան մեր անգրագիտության արդյունքում է աշխատել ի վնաս մեզ: Այն, իր պարունակած շատ վիճելի, շատ հակասական խնդիրներով հանդերձ, ունի շատ պոզիտիվ, գրագետ կետեր: Օրինակ, ստեղծագործական բուհերի մասով այնտեղ կա ենթաբաժին, որից չի օգտվել մեր Ազգային ժողովի օրենսդիրը կամ այն ժամանակվա նախարարը:
-Ասել կուզի` Սերգո Երիցյանը: Բայց հենց այն ժամանակ բազմիցս նշվել է, որ արվեստի բուհերը, մասնավորապես, կոնսերվատորիան, թատերականը և գեղարվեստի ակադեմիան, ենթադրում են ոչ ստանդարտ մոտեցումներ` ի տարբերություն այլ բուհերի: ՈՒրեմն ինչո՞ւ չկիրառվեցին կամ չեն կիրառվում այդ մոտեցումները:
-Ասելը մի բան է, օրենքի ուժ տալը` այլ բան: Հենց խնդիրն այն է, որ ոչ ոք ուշադիր չի կարդացել այդ պարագրաֆը, և ստացվել է կիսակատար, թլպատված պատկեր: Մեր կողմից այդքան քննադատվող Բոլոնյան կոնվենցիան ասում է, որ ստեղծագործական բուհերը ենթակա են դիֆերենցված մոտեցման, ունեն իրավունք` սահմանելու իրենց կրթական և գնահատման չափորոշիչները` հենվելով ազգային հիմքի վրա և հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ արվեստը ստեղծագործական, փոփոխական, ոչ հաստատուն ճշգրիտ գիտություն է: Արվեստը կայանում է պրոցեսի մեջ, և արվեստում միշտ չէ, որ 2x2=4: Արվեստում մաթեմատիկայի հստակ կանոններ չեն գործում, բայց մերոնք «քյասարով», «էրևանցիորեն», «բառադիավարի» օրենքը տարել, կիսատ-պռատ հաստատել, բերել են: Հիմա ես այս խնդիրը բարձրացրել եմ իշխանությունների առաջ և հայտարարել, որ իմ կոլեգաների հետ փորձելու եմ «հետ պտտել անիվը», որպեսզի օրենքը հետ գնա, կրկին քննվի, շտկվի: Հակառակ դեպքում մեր բուհերը չեն ապրի, չեն կարողանա կատարել իրենց վրա դրված պետական, ազգային գործառույթը: Սա ոչ թե ստեղծագործող Մազմանյանի քմահաճույքն է (ես շատ ազատ եմ ստեղծագործում, ունեմ այդ ասպարեզն իմ թատրոնում), այլ ազգի հոգու ու մտքի հետ աշխատող կրթական, մշակութային հաստատության ռեկտորի, ես կասեի` ազգի համար հոգեբույժներ պատրաստող, ազգը բուժելուն կոչված հոգեբույժներին փեշակ տվող ինստիտուտի ղեկավարի: Եթե այստեղից դուրս են գալիս թերուսներ, թլպատվածներ, արժեքային համակարգով ու մասնագիտորեն կիսամարդիկ, մենք արդյունքում ունենում ենք այն, ինչ ունենք այսօր. էս սերիալները, էս «հերոսները», էս ռեժիսորները… Մի բան, որ արդեն ազգային վտանգ է: ՈՒ ես սրա դեմ է, որ եկել եմ կռվելու այս ինստիտուտում: Բայց կռվելու եմ ընդամենը կրթական որակն ու չափորոշիչը փոխելու ձևով, ոչ թե միտինգներով կամ ելույթներով: Պրոցես է ընթանում, կան կոմպետենտ, պատրաստակամ, դինամիկ մարդիկ, որոնց հետ բավականաչափ գործ ենք արել ու դեռ անելու ենք այս ուղղությամբ:
Զրույցը վարեց Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ